Λέσβος, η ελιά, το λάδι

 «Μαύρισα μέσ’ στης Λέσβος τους ελαιώνες.Η παρθένα ελιά το λόφο ανηφορίζοντας»
Οδυσσέας Ελύτης
Έντεκα εκατομμύρια λιόδεντρα (σε σύνολο 83,5 εκατ. όλης της Ελλάδας), απλωμένα σε 450.000 στρέμματα γης (29% της συνολικής έκτασης του νησιού και 79% της καλλιεργήσιμης γεωργικής γης), παράγουν 20.000 τόνους λάδι (κατά μέσο όρο) το χρόνο. Σε κάθε κάτοικο της Λέσβου αναλογούν 113 δέντρα όταν στη Σάμο αναλογούν 40, στην Κρήτη 35, στην Πελοπόννησο 12, στην Ελλάδα 9, στην Ιταλία 3, στην Ισπανία 5. Η Λέσβος με το 1% πληθυσμού δίνει το 7-8% της ελληνικής παραγωγής. Αν αφήσουμε τους αριθμούς να μιλήσουν μόνοι τους θα πουν καθαρά για την κυρίαρχη παρουσία του ευλογημένου δέντρου στα χώματα της Λέσβου. Θα μας προσδιορίσουν με ακρίβεια ποσοστό, έσοδα, μεγέθη. Σε καμιά περίπτωση όμως δεν θα μπορέσουν να μεταφέρουν τι αντιπροσωπεύει η ελιά για τη Λέσβο και τους ανθρώπους της. Πόσο είναι δεμένη με την υπόσταση, την κουλτούρα και την ιστορία του νησιού. Δεν θα μπορέσουν να αποδώσουν αυτό που τόσο όμορφα γράφει ο Θανάσης Παρασκευαΐδης: «[…] Απ’ τους βασανισμένους κορμούς των ελιών, ξεπετιέται η ιστορία του νησιού μας. Οι ελιές είναι φορτωμένες με δικές μας, ανθρώπινες φωνές. Πατρίδα είναι η ελιά που φρόντισες, που ανάστησες, με τα χέρια σου, για τα παιδιά σου. Για τη συνέχεια της γενιάς, που φέρνει το όνομά σου. Ο ίδιος είσαι το λιόδεντρο» Μπροστά σ’ αυτόν τον ανείπωτο δεσμό δοκιμάζεται και η πένα του πιο προικισμένου λογοτέχνη, ο χρωστήρας του πιο ταλαντούχου ζωγράφου, ο φακός του πιο εμπνευσμένου φωτογράφου. «Είναι κοινός τόπος ότι η φυσιογνωμία ενός λαού στοιχειοθετείται καθοριστικά, εκτός των άλλων και μέσα από το διάλογό του με τον περιβάλλοντα χώρο, την οικεία φύση. Κι αν θα έπρεπε να δώσουμε το στίγμα της ελληνικής φύσης κατονομάζοντας κάποια καρποφόρα δέντρα που επέδρασαν όχι μόνο στις κοινωνικοπολιτικές πραγματικότητες αλλά και στη σφαίρα της λατρευτικής πρακτικής, των δοξασιών, των εθίμων, την πρώτη θέση αναμφίβολα διεκδικεί η ελιά», γράφει ο Νίκος Ψιλάκης στο βιβλίο του «Ο Πολιτισμός της ελιάς. Το ελαιόλαδο» (Εκδόσεις Καρμάνωρ, 1999) Στη Λέσβο από τότε που εμφανίζονται οι αγριελιές ως σήμερα με ενδιάμεσους σταθμούς τα χρόνια των Γατελούζων, την τουρκοκρατία, την απελευθέρωση, τον Πρώτο τον Παγκόσμιο, τη Μικρασιατική Καταστροφή, την Κατοχή, την μεταπολεμική περίοδο, όλα τα γεγονότα διαδραματίζονται σε στενή σχέση με την ελαιοκαλλιέργεια. Στον πολιτιστικό καμβά του νησιού το λιομάζωμα, η ζωή των ξωμάχων, τα βάσανα, οι περιπέτειες, οι πόθοι και οι χαρές τους έχουν υφανθεί με ξεχωριστά χρώματα. Κι όταν ακόμη, στα 1850, ο μεγάλος παγετός (Μεγάλη Καμάδα) έπληξε και κατέστρεψε ολοσχερώς τον ελαιώνα οι κάτοικοι του νησιού δεν απαρνήθηκαν το δέντρο τους. Έφεραν και φύτεψαν νέες ανθεκτικές ποικιλίες, την κολοβή και την αδραμυτινή. Με τα ζώα και με τα χέρια κουβάλησαν χώμα ακόμα και στις κορφές των λόφων και στις απομακρυσμένες πλαγιές. Έχτισαν πέτρα - πέτρα πεζούλες για να κρατηθούν τα χώματα, να στεριώσουν τα δέντρα. Γρήγορα δημιούργησαν έναν νέο ελαιώνα πιο ζωντανό, δέκα φορές μεγαλύτερο